Propolis jest naturalną, nietoksyczną substancją żywiczną wytwarzaną przez pszczoły o dużym potencjale antybakteryjnym. Jest to mieszanka ekstraktów roślinnych zmieszanych z własną śliną pszczół, która różni się w zależności od miejsca pochodzenia. Jego skład oparty jest na żywicach roślinnych (50%), woskach (30%), olejkach eterycznych i aromatycznych (10%) oraz pyłkach i innych substancjach organicznych (10%). Skład chemiczny propolisu zależy od położenia geograficznego, pochodzenia botanicznego i gatunku pszczoły. Niemniej jednak jego skład jest dość złożony, jego głównymi składnikami są flawonoidy i estry fenolowe, takie jak ester fenetylowy kwasu kawowego. Stwierdzono, że flawonoidy zawarte w propolisie mają właściwości przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i immunomodulujące, które są niezwykle przydatne w leczeniu aft, kandydozy, zapalenia dziąseł i przyzębia. Właściwości przeciwdrobnoustrojowe propolisu wobec patogenów jamy ustnej przypisuje się pinocembrynie flawononu, galanginie flawonolu i estrowi fenyloetylowemu kwasu kawowego (CAPE); mechanizm działania prawdopodobnie opiera się na hamowaniu bakteryjnej polimerazy RNA. Przez jego właściwości bakteriobójcze i bakteriostatyczne wrażliwość na działanie kitu pszczelego wykazują szczególnie bakterie Gram-dodatnie, m.in.: Staphylococcus aureus, Staphylococcus intermedius, Staphylococcus mutans, Staphylococcus epidermidis, Staphylococcus haemolyticus, Staphylococcus capitis, Streptococcus pyogenes, Streptococcus viridans, Enterococcus spp., Streptococcus pneumoniae, Streptococcus mutans, Streptococcus sobrinus, oraz Gram-ujemne : Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Enterobacter aerogenes, Pseudomonas, Proteus vulgaris, Helicobacter pylori. Liczne doniesienia sugerują, że kit pszczeli zawierający nawet małe stężenia galanginy wykazuje działanie zarówno przeciwko gronkowcom wrażliwym na penicyliny, jak i w stosunku do szczepów MRSA. Produkty z propolisu mają również własności grzybobójcze w stosunku do: Candidia albicans, Candidia crusei i Candidia tropicalis. Na uwagę zasługuje również aktywne działanie przeciwwirusowe preparatów propolisowych. Wykazano ich skuteczność w eliminacji infekcji wywołanych wirusem grypy A i B, wirusem opryszczki typu 2, adenowirusem typu 2 oraz w leczeniu zapalenia opon mózgowych, toksoplazmozy i lambliozy.
Biofilm zębowy wiąże się z rozwojem chorób ogólnoustrojowych, takich jak: choroby układu krążenia, reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca, choroby układu oddechowego, zwłaszcza ciężkie powikłania związane z zakażeniem SARS-CoV-2, a także choroba Alzheimera. Jak przedstawiono powyżej, może istnieć silny związek między płytką nazębną a przebiegiem ciężkości zakażenia SARS-CoV-2, ponieważ płytka nazębna odgrywa ważną rolę w wymianie bakterii między jamą ustną a płucami. Dlatego propolis jako substancja naturalna, przydatna w stomatologii i zarządzaniu zdrowiem jamy ustnej, może przynieść korzyści w utrzymaniu zdrowia jamy ustnej oraz w profilaktyce chorób ogólnoustrojowych. W stomatologii może być stosowany jako aktywny składnik past do zębów i płynów do płukania jamy ustnej.
Wysoka aktywność biologiczna jego składników jest szeroko wykorzystywana w medycynie i stomatologii. Propolis stosowany jest zarówno w procedurach profilaktycznych, jak i leczniczo-terapeutycznych.
Przykładowe zastosowanie propolisu w różnych dziedzinach stomatologii:
- Leczenie nadwrażliwości (np. po zabiegu wybielania zębów; skuteczność 30-proc. roztworu etanolowego propolisu porównywalna jest z preparatem GC Tooth Mousse – następuje blokada odsłoniętych kanalików zębinowych).
- Działanie zębinotwórcze (stymulacja odontoblastów do tworzenia zębiny, efektywność porównana do preparatów z Ca(OH)2 w przykryciu bezpośrednim).
- Badania wykazały, że osoby, które używają płukanek do jamy ustnej zawierających propolis, mają znacząco niższy wskaźnik płytki nazębnej niż osoby, które ich nie używają. Płytka nazębna zaczyna nadbudowywać się natychmiast po zakończeniu ostatniego oczyszczania zębów. Osad zbudowany z substancji obecnych w ślinie bogaty jest w bakterie inicjujące proces próchnicotwórczy. Bakterie próchnicotwórcze to Streptococcus muntans oraz Lactobacillus.
- Używanie produktów zawierających propolis w codziennej higienie jamy ustnej zmniejsza syntezę enzymów produkowanych przez bakterie odpowiedzialne za tworzenie próchnicy.
Propolis ogranicza liczbę mikroorganizmów próchnicotwórczych, ponieważ spowalnia syntezę nierozpuszczalnych glukanów i hamuje enzym transferazy glukozylowej, który jest niezbędny dla Streptococcus mutans do katalizowania tworzenia rozpuszczalnych i nierozpuszczalnych glikanów i zapewniania przylegania. Kariostatyczne działanie propolisu wynika z dużej ilości kwasów tłuszczowych, które spowalniają produkcję kwasów przez Streptococcus mutans i zmniejszają tolerancję drobnoustrojów na kwaśne pH. 5.) Przyśpieszenie gojenia powstałych ran. Przy systematycznym stosowaniu hamuje procesy zapalne. - Zapalenie dziąseł i przyzębia.
Indukcja zapalnych szlaków sygnałowych przez bakterie chorobotwórcze ma kluczowe znaczenie dla rozwoju procesów zapalnych w przyzębiu. Choroby przyzębia tradycyjnie wiązano z rozwojem pewnych stanów ogólnoustrojowych, a jednym z głównych powodów takiego powiązania jest występowanie ogólnoustrojowych stanów zapalnych. Obecność nacieku zapalnego i wzrost odpowiedzi oksydacyjnej obwodowych komórek wielojądrzastych są stałymi cechami choroby przyzębia, przy czym w miarę postępu choroby dochodzi do większych uszkodzeń z powodu wzrostu liczby reaktywnych substancji tlenowych (RFT). Wzrost ilości wolnych rodników powoduje uszkodzenia oksydacyjne tkanki dziąseł, ozębnej i kości wyrostka zębodołowego, a także z krwią są przenoszone na odleglejsze struktury i organy w organizmie. Pogorszenie stanu spowodowane przez wolne rodniki jest regulowane przez system obrony antyoksydacyjnej w taki sposób, że gdy zachodzi brak równowagi między produkcją wolnych rodników a poziomem antyoksydantów, wywołuje stan znany jako stres oksydacyjny (OS), który jest zdefiniowany jako brak równowagi między produkcją wolnych rodników, a zdolnością organizmu do eliminacji tych reaktywnych gatunków.
W Brazylii przeprowadzono badania na pacjentach, którzy zgłosili się z problemami kamienia nazębnego, zapaleniami i krwawieniami z dziąseł, recesjami dziąseł, tworzeniem się ropy. Mieli codziennie zastosować pastę do zębów zawierającej propolis oraz płukanki z propolisem. Dodatkowo w miejscach, w których dokonano irygacji kieszonek dziąsłowych 10-proc. roztworem propolisu, odnotowano 95-proc. spadek stanu zapalnego dziąseł. Autorzy badania polecają zastosowanie propolisu w leczeniu chorób przyzębia wraz ze standardowym leczeniem. - Badania in vitro dotyczące porównania aktywności przeciwgrzybiczej ekstraktu etanolowego propolisu peruwiańskiego z nystatyną na Candida albicans w ostrej kandydozie rzekomobłoniastej wykazały, że zarówno nystatyna, jak i 20-proc. ekstrakt etanolowy propolisu przejawiają podobny efekt przeciwgrzybiczy na wyizolowane Candida albicans.
- Leczenie suchego zębodołu po usunięciu zęba. Osobom zgłaszającym się do gabinetu stomatologicznego z powodu suchego zębodołu wykonywano następującą procedurę: przepłukuje się zębodół roztworem soli fizjologicznej, następnie wypełnia setonem nasączonym 5-proc. roztworem EEP (etanolowym ekstraktem propolisowym). U większości osób już po godzinie po aplikacji leku mijają dolegliwości bólowe, natomiast po 24 godzinach widać pierwsze oznaki gojenia się ubytku po usuniętym zębie.
- W badaniu oceniano wpływ propolisu pszczelego na nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej (RAS), 500 mg kapsułki propolisu przyjmowanej codziennie znacznie zmniejszyło liczbę owrzodzeń RAS. Jakość życia pacjentów znacznie się poprawiła i nastąpił spadek liczby nawrotów tych owrzodzeń.
- Propolis skutecznie ogranicza ilość Enterococcus faecalis w kanałach korzeniowych i może być stosowany jako lek dokanałowy, gdy konieczne jest odczekania do momentu usunięcia zęba.
Przeciwwskazaniem do stosowania środków propolisowych jest uczulenie na propolis. Szczególną ostrożność w przyjmowaniu tego rodzaju preparatów powinny zachować osoby uczulone na jad pszczeli, cierpiące na alergiczne zapalenie skóry, choroby dróg oddechowych czy chorzy uczuleni na balsam peruwiański oraz kobiety ciężarne.
Badania naukowe
I.
Cel: Badanie przeprowadzono w celu oceny parametrów klinicznych i mikrobiologicznych wpływu irygacji poddziąsłowej ekstraktem propolisu.
Materiał i metody: Wybrano 20 pacjentów z rozpoznaniem przewlekłego zapalenia przyzębia, każdy z trzema niesąsiadującymi zębami z głębokimi kieszonkami. Pobrano próbki płytki poddziąsłowej i badanie kliniczne oraz wykonano skaling i czyszczenie poddziąłowe. Dwa tygodnie później wybrane miejsca poddano jednemu z następujących zabiegów: Płukanie wodno-alkoholowym roztworem ekstraktu propolisu dwa razy w tygodniu przez 2 tygodnie (grupa A); irygacja z placebo dwa razy w tygodniu przez 2 tygodnie (grupa B); brak dodatkowego leczenia (grupa C). Dane kliniczne i mikrobiologiczne zebrano na początku badania oraz po 4, 6 i 8 tygodniach.
Zaobserwowano u pacjentów z grupy A w porównaniu z pacjentami z grup B i C zmniejszenie całkowitej liczby żywych bakterii beztlenowych (P=0,007), zwiększenie udziału miejsc o niskim poziomie (≤10⁵ cfu/mL) Porphyromonas gingivalis (P=0,044) oraz zmiejszenie miejsc w których występowało w badniu krwawienie z dziąseł podczas sondowania.
Wnioski: Płukanie poddziąsłowe ekstraktem z propolisu jako dodatkowy preparat w leczeniu periodontologicznym było skuteczniejsze niż skaling i wygładzanie korzeni, oceniane na podstawie parametrów klinicznych i mikrobiologicznych.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22945731/
II.
W badaniu oceniano działanie grzybostatyczne i grzybobójcze ekstraktu alkoholowego propolisu na różne gatunki Candida wyizolowane z przypadków przewlekłego zapalenia przyzębia i porównano je z działaniem chlorheksydyny (CHX). Przeanalizowano dziewiętnaście próbek gatunków Candida (C. albicans [n = 12], C. tropicalis [n = 5] i C. glabrata [n = 2]) izolowanych z przypadków przewlekłego zapalenia przyzębia. Działanie fungistatyczne i grzybobójcze zarówno propolisu, jak i CHX oceniano, stosując jako kontrolę flukonazol i C. parapsilosis (ATCC 6258). Aktywność fungistatyczną analizowano w oparciu o procedurę referencyjną Clinical and Laboratory Standards Institute (CLSI) w celu określenia minimalnych stężeń hamujących. Działanie grzybobójcze ustalono na podstawie braku wzrostu grzybów na podłożu Sabouraud Dextrose Agar. Aktywność grzybostatyczną i grzybobójczą propolisu obserwowano odpowiednio przy 32-64 µg/ml i 64-512 µg/ml dla C. albicans, 64 µg/ml i 64-256 µg/ml dla C. glabrata i 32- 64 µg/ml i 64 µg/ml dla C. tropicalis. Aktywność fungistatyczną CHX obserwowano w stężeniach 0,003-1,92 µg/ml dla C. albicans, 1,92 µg/ml dla C. glabrata i 0,03-1,92 µg/ml dla C. tropicalis. Aktywność fungistatyczna flukonazolu wahała się w zakresie 1-64 µg/ml, a aktywność grzybobójcza 8-64 µg/ml, dla trzech analizowanych gatunków Candida. Wszystkie gatunki Candida ( grzybica) były wrażliwe na działanie przeciwgrzybicze propolisu, ale pięć próbek C. albicans, jedna C. tropicalis i jedna C. glabrata były oporne na działanie przeciwgrzybicze flukonazolu. CHX wykazywał aktywność fungistatyczną wobec wszystkich analizowanych gatunków Candida. Potencjał przeciwgrzybiczy tych substancji sugeruje, że mogą one być stosowane jako alternatywa w leczeniu chorób powodowanych przez te gatunki.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26154370/
III.
Badanie: Wpływ miejscowego podawania propolisu w przewlekłym zapaleniu przyzębia. Aby zbadać wpływ miejscowego podawania propolisu (produktu pszczelego) lub liścia curry (produktu ziołowego) do kieszonek przyzębia pacjentów z zapaleniem przyzębia. Przeprowadzono podwójnie ślepą, kontrolowaną próbę kliniczną z udziałem 23 osób. Zostały one losowo przydzielone do następujących terapii: placebo, propolis, liść curry i minocyklina. Próbki płynu dziąsłowego (GCF) pobrane przed i po zabiegu zostały przeanalizowane w celu określenia całkowitej liczby bakterii i sześciu głównych bakterii przyzębia metodą PCR w czasie rzeczywistym ( badanie dostępne w BIO CLINIC oraz wysyłkowo na www.diagnovita.pl). Analizowano również parametry kliniczne związane z zapaleniem przyzębia.
Spośród sześciu pacjentów leczonych propolisem, u których próbki GCF były dodatnie pod względem P. gingivalis, trzech pacjentów po interwencji zmieniło wynik na P. gingivalis ujemny. Grupa leczona minocykliną wykazała zmniejszenie głębokości kieszonek (PPD) ze statystycznie istotną poprawą, ale bez zwiększenia poziomu przyczepu klinicznego (CAL).
Zarówno PPD, jak i CAL uległy poprawie w grupie leczonej propolisem na statystycznie istotnym poziomie, ale nie w grupie leczonej liśćmi curry.
Wniosek: leczenie propolisem znacząco poprawiło zarówno PPD, jak i CAL, wraz z tendencją do zmniejszenia obciążenia P. gingivalis w GCF. Jest prawdopodobne, że terapia oparta na propolisie stanie się alternatywną opcją leczenia przewlekłego zapalenia przyzębia oraz terapią wspomagającą leczenie.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32112365/